Đặt chân đến Y Tý là bước vào một thế giới khác, như một giấc mơ về vùng đất cổ tích mù sương.

Y Tý là một xã vùng cao của huyện Bát Xát (Lào Cai), nằm ở độ cao trên 2.000m, tựa vào dãy núi Nhù Cù San có đỉnh cao tới 2.660m. Nơi đây gần như quanh năm mây mù bao phủ, rất hiếm khi thấy được ánh nắng mặt trời soi đủ cả ngày. Bởi thế, nhiều người gọi Y Tý là 'vùng đất mù sương'.


Nơi ấy có những con đường ngoằn ngoèo vắt ngang núi, rồi mất hút trong ngút ngàn màu xanh của cây rừng. Những ngôi nhà chìm khuất trong mây thoắt ẩn, thoắt hiện. Những vách núi sừng sững giữa trời. Đâu đó những thác nước trắng xóa từ trên cao đổ xuống đầy kiêu hãnh. Sự kỳ vĩ của thiên nhiên Y Tý khiến ai đó nếu đã từng đến và được ngập chìm giữa bao la, khoáng đạt, mênh mang và vĩ đại của đất trời, sẽ không thể quên được cảm xúc tuyệt vời này. Vẻ đẹp chỉ diễn ra trong khoảnh khắc. Có lúc, bất chợt từ phía ngọn núi xa xa, gió lại đem mây tới, duềnh lên, nối đất vào với trời xanh, xóa nhòa mọi ranh giới. Có phải vì thế mà khi đặt chân đến Y Tý, nhiều người cảm thấy như mình đang bước vào một thế giới khác, giống như một giấc mơ cổ tích…


Nếu lên Y Tý vào ngày thứ bảy, du khách sẽ được hòa mình vào phiên chợ văn hóa với rực rỡ sắc màu thổ cẩm của các dân tộc Mông, Dao, Giáy, Hà Nhì. Đôi khi còn có cả người Hán từ bên kia biên giới cũng sang trao đổi mua bán hàng hóa ở đây. Mỗi dân tộc một kiểu trang phục, một cách vấn khăn, một lối trang sức. Không lẫn vào nhau mà cùng nhau làm cho bức tranh Y Tý trở nên đa sắc màu.



Tan chợ, các thiếu nữ miền sơn cước thường đứng ven đường hoặc ngồi trên những tảng đá cùng nhau nói chuyện, hong nắng và thêu thùa. Dưới thung lũng thấp thoáng những ngôi nhà trình tường xinh xắn, kiến trúc độc đáo của người Hà Nhì, người Mông ở Y Tý. Với thiết kế hình chữ nhật, nhà trình tường có một cửa chính và 'cửa tò vò' thông gió ở trên cao, không cửa sổ, nhưng mùa đông rất ấm áp mà mùa hè lại mát mẻ. Tường nhà được nện bằng đất rất dày. Mái nhà được lợp bằng gỗ hoặc cỏ tranh, theo kiểu hình tròn hoặc hình chóp.


Không chỉ gìn giữ những nét đặc sắc của cộng đồng các dân tộc, là nơi có khí hậu, cảnh quan núi rừng hùng vĩ, YTý còn ẩn chứa nhiều tiềm năng trong phát triển kinh tế, lao động sản xuất. Trong những khu rừng già Ý Tý, cây thảo quả trở thành nguồn 'vàng nâu' quý giá cho vùng đất này.

Nơi đây, do nhiệt độ thường dưới 20 độ C, có những dòng suối với nguồn nước trong lành quanh năm nên còn là 'địa chỉ đỏ' trong việc phát triển nuôi các giống cá nước lạnh từ xứ sở châu Âu như: cá Hồi Vân, cá Tầm… đã và đang trở thành đặc sản của vùng cao Bát Xát.