"Anh ném pao. Em không bắt. Em không yêu. Quả pao rơi rồi… "

Mai Châu có gì mà khiến người ta thổn thức đến vậy? Mai Châu có xôi nếp thơm, có người Mèo người Thái xúng xính váy quần thổ cẩm rực rỡ suốt bốn mùa mưa nắng. Mai Châu có những nếp nhà tỏa khói lam chiều, có nụ cười của em bé má đỏ hây hây ngồi trước hiên nhà trong nắng xuân. Mai Châu có những lời hẹn ước mà người ta không thể quên dù chỉ một lần. Và vì thế, người ta gọi đó là nỗi ám ảnh khó lường.


Phải vượt qua 130km đi về phía Tây Bắc, mới thấy yêu cái lạnh của Hà Nội. Mai Châu giá buốt và ẩm ướt hơn nhiều, may có nắng ban trưa để xua tan mây mù giăng khắp chốn vào ban sớm. Qua Thung Khe, thung lũng Mai Châu hiện dần lên qua làn sương mỏng manh, bềnh bồng, màu xanh của ruộng đồng và màu ngói trầm của những nếp nhà xinh xắn. Một thung lũng Vàng của Tổ quốc, thoắt ẩn thoắt hiện giữa mây mù, tựa một xứ sở cổ tích diệu kỳ đầy màu sắc.

Tới thăm bản Lác, sẽ thấy nhà sàn ở đây cao ráo và sạch sẽ. Sàn nhà bằng tre hoặc bương, cách mặt đất khoảng 2m bằng những cột gỗ chắc chắn. Mái nhà lợp lá gồi hoặc lá mây. Một khung dệt vải thổ cẩm được đặt cạnh một ô cửa sổ. Ðây là nơi làm việc của cô con gái lớn. Người con trai hỏi vợ chỉ cần nhìn lên giá xếp chăn đệm gối sạch sẽ với những màu sắc hoa văn trang trí là biết được sự chăm chỉ và tài nữ công của người vợ tương lai.

Còn cô gái, muốn biết về người con trai sắp làm chồng mình thì hãy nhìn lên các cột nhà, nếu thấy vô số vảy cá to và nhiều đuôi cá dán lên cột thì hãy yên tâm là người con trai trong nhà này lao động giỏi, bắt được nhiều cá.



Tới Mai Châu thì không thể không ghé qua chợ Pà Cò – nơi hội tụ của bản sắc văn hóa dân tộc. Nếu đi vào dịp Tết, chợ sẽ có thêm thịt chuột và nhiều loại hoa quả hơn những dịp khác. Chàng trai Mông xuống đường thổi khèn, đánh quay, chơi pao để thể hiện tài năng trước các cô gái. Còn thiếu nữ Mèo mang một vẻ đẹp đầy đặn và tự nhiên như bông hoa rừng. Váy của các cô có nhiều loại nhưng chủ yếu có hai màu chủ đạo, xanh và đỏ. Những đường thêu cẩn thận và tỉ mỉ trên váy chứng tỏ cô gái rất khéo tay. Cô nào cầu kỳ hơn còn gắn thêm rất nhiều 'phụ kiện' trên đó như hạt cườm và các đồng xu. Chiếc váy nào càng được chuẩn bị công phu, thêu đẹp và xòe rộng thì càng được các chàng trai để ý.



Một tối ở Mai Châu sẽ có lửa bập bùng, có cồng chiêng xập xình làm nền cho những điệu múa của người Thái trắng và người Mèo. Khoai và gà bọc đất được dúi vào đám lửa bốc nghi ngút, chỉ thấy hương thơm thôi đã chực trào nước miếng. Lại được quây quần nhâm nhi bên chén rượu cần thì còn gì bằng.